चेक बाऊन्स झाल्यावर काय करावे (Part 1) What to do when a check bounces

 

चेक बाऊन्स झाल्यास काय करावे?

व्यवसायात किंवा वैयक्तिक व्यवहारांमध्ये चेकद्वारे पेमेंट स्वीकारले जाते, परंतु चेक बाऊन्स झाल्यास मोठ्या अडचणी निर्माण होऊ शकतात. अशा परिस्थितीत कायदेशीर मार्गाने कारवाई करणे अत्यंत महत्त्वाचे असते. चला तर पाहूया, चेक बाऊन्स झाल्यास आपण कोणते पर्याय निवडू शकतो आणि आपले अधिकार काय आहेत.

१. चेक पुन्हा जमा करणे

जर चेक बाऊन्स झाला असेल, तर प्रथम तो पुन्हा बँकेत जमा करण्याचा प्रयत्न करू शकता. अनेकदा बँकेत पुरेसा निधी नसल्यामुळे चेक बाऊन्स होतो, परंतु काही दिवसांनी निधी उपलब्ध होण्याची शक्यता असते. तरीही, चेक पुन्हा बाऊन्स झाल्यास कायदेशीर कारवाईसाठी पुढील पावले उचलणे आवश्यक असते.

---

२. कायदेशीर कारवाई करण्याचे पर्याय

(अ) नेगोशिएबल इन्स्ट्रुमेंट्स अॅक्ट, १८८१ – कलम १३८ अंतर्गत कारवाई

भारतीय कायद्यानुसार, नेगोशिएबल इन्स्ट्रुमेंट्स अॅक्ट, १८८१ च्या कलम १३८ अंतर्गत चेक बाऊन्स प्रकरणात कठोर कारवाई करता येते.

१. डिमांड नोटीस पाठवणे

• चेक बाऊन्स झाल्याच्या ३० दिवसांच्या आत समोरील व्यक्तीस वकीलामार्फत डिमांड नोटीस पाठवावी.

• नोटीसमध्ये चेकधारकाने १५ दिवसांत बँक रक्कम भरण्याची सूचना द्यावी.

• जर चेकधारकाने दिलेल्या मुदतीत पैसे भरले नाहीत, तर पुढील कारवाई करता येते.

२. न्यायालयात केस दाखल करणे

• जर नोटीसमध्ये नमूद केलेल्या १५ दिवसांच्या कालावधीत पैसे मिळाले नाहीत, तर पुढील ३० दिवसांच्या आत न्यायालयात तक्रार दाखल करता येते.

• केस दाखल करताना खालील पुरावे आवश्यक असतात:

  1. बाऊन्स झालेला चेक (मूळ प्रत)

  2. बँकेची चेक बाऊन्स स्लीप

  3. पाठवलेली डिमांड नोटीस

  4. पोस्टल स्लिप किंवा कुरिअर रिसीट (नोटीस पाठवल्याचा पुरावा)

  5. समोरील व्यक्तीने नोटीस स्वीकारली की नाही याचा पुरावा

  6. व्यवहार संबंधित इतर कागदपत्रे

३. शिक्षा आणि दंड

• दोषी आढळल्यास २ वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा चेक रकमेच्या दुप्पट दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.

• शिवाय, आरोपीच्या बँक खात्यावर काही कालावधीसाठी निर्बंध लागू होऊ शकतात.

---

(ब) फसवणूक (BNS 318/4) अंतर्गत गुन्हा दाखल करणे

जर चेक देणाऱ्या व्यक्तीने जाणूनबुजून चुकीच्या हेतूने चेक दिला असेल आणि तो वटणार नाही याची जाणीव असतानाही दिला असेल, तरBNS 318/4 अंतर्गत फसवणुकीचा गुन्हा दाखल करता येतो. यासाठी पोलिस ठाण्यात तक्रार नोंदवावी लागते.

(क) दिवाणी दावा (Civil Suit) दाखल करणे

जर चेकची रक्कम मोठी असेल आणि तुम्हाला फौजदारी कारवाई टाळायची असेल, तर दिवाणी न्यायालयात पैसा वसुलीचा दावा दाखल करता येतो.

---

निष्कर्ष

चेक बाऊन्स झाल्यास त्वरित योग्य ती कारवाई करणे महत्त्वाचे असते. प्रथम डिमांड नोटीस पाठवा आणि त्यानंतर आवश्यक असल्यास कोर्टात तक्रार दाखल करा.

तुमच्या प्रकरणासाठी कायदेशीर सल्ला घेण्यासाठी वकीलांचा सल्ला घ्या. तुम्ही त्यांना तुमच्या प्रकरणाचा तपशील पाठवू शकता आणि ते तुमच्या नोटीस व प्रक्रिया तपासून देतील.